Niewiele zostało z dawnej wielkości [Zdjęcia]

Ziemia lęborska wielokrotnie zmieniała właścicieli. Przechodziła z rąk do rąk między niemiecką szlachtą, książętami pomorskimi z dynastii Gryfitów i włodarzami polskimi. Obecny powiat lęborski to tylko mała część historycznej ziemi lęborskiej. Wiele miejscowości, które obecnie znajdują się poza granicami powiatu zachowało swój lęborski ślad.

Lębork został założony jako nieduża osada przez Słowian i należał początkowo do książąt Pomorza Gdańskiego. W 1310 roku osada ta znalazła się pod władaniem Zakonu Krzyżackiego, który upatrzył sobie w nim miejsce na zamek. W 1341 roku został wydany dokument, który jasno potwierdza nadanie Lęborkowi praw miejskich chełmińskich z rąk Wielkiego Mistrza Zakonu Dietricha Burgaffa von Altenburgha.

Krzyżacy, Polacy, Prusacy

Ziemia lęborska była we władaniu krzyżackim do roku 1454. Wtedy to król Kazimierz Jagiellończyk wcielił ją do Polski. W 1490 roku ziemie te przeszły we władanie Bogusława X z dynastii Gryfitów, który otrzymał je w posagu od swojej żony, córki Kazimierza Jagiellończyka. Do korony polskiej miasto z okolicznymi włościami wróciło w roku 1637 po bezpotomnej śmierci księcia Bogusława XIV, potomka Bogusława X. Lębork pozostał w polskich rękach tylko przez następne dwadzieścia lat, ponieważ w 1657 roku na mocy traktatów welawsko-bydgoskich król Polski Jan Kazimierz odstąpił te ziemie elektorowi brandenburskiemu Fryderykowi Wilhelmowi z dynastii Hohenzollernów, który formalnie składał hołd królowi Polski. Jednak syn Wielkiego Elektora Fryderyka Wilhelma, Fryderyk II Wielki nie odnowił zawisłości lennej i stworzył na własną rękę potężne państwo pruskie. Od tego momentu, aż do końca II wojny światowej ziemia lęborska znajdowała się w rękach niemieckich.

Niektórych gmin już nie ma

Po wojnie w wyniku przyłączenia do Polski tzw. Ziem Odzyskanych, Lębork wraz z okolicami znalazł się w granicach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Stanowił stolicę powiatu lęborskiego, który w tamtych czasach miał inne granice niż obecnie. Obecnie  powiatu tworzy pięć gmin: Wicko, Nowa Wieś Lęborska, Cewice, Lębork i Łeba. W 1945 roku pod Starostwo Powiatowe w Lęborku podlegały także gminy: Łebień (w skład wchodziły obecne sołectwa podzielone między gminy Wicko i Nowa Wieś Lęborska), Choczewo, Gniewino, Łęczyce, a także nieistniejąca już gmina Rozłazino (rejony między Bożympolem Wielkim a Popowem). Taki podział administracyjny funkcjonował do roku 1954. Wtedy w wyniku reform administracyjnych zostały całkowicie zlikwidowane gminy na rzecz gromad, które były od tej pory najniższym stopniem administracyjnym w Polsce i podlegały bezpośrednio pod powiaty. Warto nadmienić, że w tym okresie powiat lęborski był częścią województwa gdańskiego.

Znaczący powiat w województwie

W wyniku reform z roku 1954 zmieniły się także granice powiatu lęborskiego. Do powiatu słupskiego przyłączono gromadę Bochowo, czyli teren na wschód od Czarnej Dąbrówki. Tereny dawnych gmin Gniewino i Rozłazino z wyjątkiem kilku wsi zostały odłączone od powiatu lęborskiego i przyłączone do wejherowskiego. Powiat powiększył się jednak o gromady Rąbek (dzisiaj Rąbka, gromada została zniesiona i włączona do miasta Łeba), Darżewo, Pogorzelice oraz Oskowo. Wszystkie te gromady podlegały wcześniej były częścią powiatu słupskiego, który znajdował się wówczas w województwie koszalińskim. W latach 1954-1973 powiat lęborski był jednym z większych powiatów w województwie gdańskim.

Następna reforma administracyjna miała miejsce dokładnie 1 stycznia 1973 roku. Przywróciła ona z powrotem gminy. Wtedy to gminy Choczewo i Łęczyce zostały odłączone od powiatu lęborskiego, który przyjął granice, znane nam z dzisiaj. Do 1976 roku istniała jeszcze gmina Łebień, ale została podzielona między Wicko i Nową Wieś Lęborską. W taki sposób ukształtował się obecny podział administracyjny powiatu. Jak to jednak ma się do ziemi lęborskiej, która rozciągała się aż do okolic Krokowej.

Ślady ziemi lęborskiej

Wiele miejscowości, które dzisiaj leżą w powiecie wejherowskim zachowało w swoich nazwach człon „Lęborski”, co wskazuje bezpośrednio na ich powiązanie z samym miastem. Dla przykładu, nieistniejący już dzisiaj kościół katolicki pw. św. Małgorzaty w Brzeźnie Lęborskim funkcjonował w latach 1583-1848 jako filia kościoła pw. Św. Jakuba w Lęborku. Zresztą po II wojnie światowej, obecny kościół pw. św. Apostołów Piotra i Pawła, który powstał z częściowo uszkodzonego poprzedniego kościoła, przez pewien czas był obsługiwany przez zakon Franciszkanów z Lęborka. Widać zatem ciągłe powiązania tej miejscowości z Lęborkiem. Mieszkańcy Brzeźna Lęborskiego nadal wiele spraw wolą załatwiać w Lęborku, tu też chętnie posyłają dzieci do szkół średnich.

Innym przykładem takiej „lęborskiej” miejscowości są położone w gminie Choczewo Osieki Lęborskie. Jest to jedna z najdalej położonych od Lęborka miejscowości, która zachowała w nazwie kawałek swojej lęborskiej historii. Majątek Osiek Lęborskich przez lata należał do rodziny von Weiher, a później przez całe stulecia do rodziny von Krockow, które to często bywały w samym Lęborku, a członkowie tych rodów nierzadko wybierali nasze lwie miasto na swój dom. Stąd wiele zabytków i pamiątek po tych rodzinach w lęborskim muzeum. Innymi miejscowościami spoza powiatu, które nazwą nawiązują lub nawiązywały do naszego miasta są: Borkowo Lęborskie i Lublewo (niegdyś Lublewo Lęborskie).

Mapa 1 – „Mapa województwa gdańskiego, rok 1946”

Mapa 2 – „Podział administracyjny Polski, rok ok. 1950”

Mapa 3 – „Podział administracyjny Polski, rok 1968”

Zdjęcia: commons.wikimedia.org, polona.pl / Zbiory Biblioteki Narodowej